szukaj

Wrześniowe wydanie magazynu Chip z 1996 roku poświęcone było dyskom twardym, na okładce zapowiadano też test płyt głównych oraz prezentację historii i przyszłości sztucznej inteligencji. Kolejnym wyróżnionym tematem były przeglądarki WWW (Nestcape kontra Explorer) oraz uruchamianie własnego serwera WWW: ilustracją tych wątków był człowiek w pozie surfera, który na olbrzymiej myszy komputerowej (z kablem) odbijał się od kuli ziemskiej:

Tak, w jednej z pierwszych notek na blogu chciałbym napisać kilka słów o “surfowaniu po Internecie”. Metafora surfowania zaczęła być wykorzystywana nie później niż w 1992 roku. Jean Armour Polly, amerykańska bibliotekarka i autorka tekstów na temat bezpiecznego korzystania z Internetu, opublikowała wtedy poradnik “Surfing the INTERNET: an Introduction”. Jako metafora, surfowanie doskonale wzmacniało język mówienia o Internecie, rozumianym jako bezbrzeżny ocean treści, po którym należy odpowiednio nawigować albo po prostu poddać się fali i swobodnie skakać od strony do strony.

Jeśli korzystanie z WWW to coś w rodzaju lektury, to surfowanie nie będzie niczym nowym: Peter Burke w “Społecznej historii wiedzy” pisze, że Seneka przestrzegał przed pobieżnym czytaniem i porównywał je do zabawy jedzeniem, jednak nie później niż w XVII wieku akceptowane były już rozmaite style czytania, z których ten intensywny, uważny i dogłębny wcale nie musiał dominować ani okazywać się najbardziej skuteczny. Jeśli spojrzeć na źródła koncepcji WWW, to surfowanie jest tak samo uprawnionym stylem korzystania z jego zasobów jak dokładne czytanie poszczególnych dokumentów. Idea otwartego hipertekstu, którą Tim Berners-Lee chciał urzeczywistnić, to przecież nie tylko możliwość swobodnego łączenia ze sobą dowolnych dokumentów w sieci, ale też możliwość swobodnego po nim błądzenia.

Brak centralnego katalogu oraz dominującej wyszukiwarki sprawiał, że wczesny Web był miejscem, po którym rzeczywiście należało błądzić. Odnalezienie poszukiwanej informacji wymagało przejścia niekiedy dość skomplikowanej ścieżki, a każdy kolejny krok mógł być krokiem w ślepy zaułek. Wydaje mi się, że to emocje, na które nie ma miejsca we współczesnym Webie, z którego korzystamy albo w prostym schemacie pytanie w Google - klik! - odpowiedź, albo samo Google podsuwa nam odpowiedzi już po analizie zapytania. Być może najbliższe surfowania jest korzystanie z mediów społecznościowych, chociaż w tym przypadku to algorytmy filtrujące proponują ścieżki, po których możemy się poruszać.

W pracy nad doktoratem korzystam z korpusu tekstów z Gazety Wyborczej z lat 1996-2001, przy czym nie jest to zbiór wszystkich artykułów archiwalnych, ale tekstów, które zawierają w sobie słowo “Internet”. Taki korpus pozwala na badanie języka pisania o Webie, chociaż oczywiście ważny jest kontekst. “Wyborcza” to ogólnopolski dziennik, a nie czasopismo informatyczne, więc język będzie tu mniej techniczny i konkretny. Z drugiej strony prasa drukowana to w tym czasie ważne źródło informacji o Internecie, także dość konkretnych. W tym okresie Wyborcza publikowała np. katalogi regionalnych stron WWW, tłumaczyła, czym jest IRC albo jak podłączyć się do listy dyskusyjnej, opisywała szeroko proces informatyzacji bibliotek.

Oto wizualizacja kolokacji czasownika “surfować”, przygotowana z korpusu z wykorzystaniem SketchEngine, bardzo ciekawego programu do analizy korpusowej:

Wizualizacja pokazuje interesującą rzecz: poza oczywistymi frazami takimi jak “surfować po internecie” czy “surfować w sieci”, pojawiają się frazy odnoszące się do czasu (okres, godzina). Część tekstów z Wyborczej opisuje możliwości skorzystania z internetu w bibliotece lub kawiarni internetowej: surfowanie jest tu możliwe, ale na pewno nie jest swobodne. Także łączenie się z domu wymagało nie tylko cierpliwości, ale też pewnej skrupulatności w liczeniu kosztów. Jeszcze w kwietniu 2000 roku w jednym z artykułów pisano:

Niebagatelne koszty korzystania z Internetu ograniczyć może także samokontrola. Trudno jednak surfować, spoglądając ciągle na zegarek [źródło]

Za jakiś czas wrócę jeszcze do tematu “surfowania”, przywołując badania, które od początku lat 90. Paul P. Maglio i Teenie Matlock prowadzili na temat metafor nawigacyjnych w Webie.

Pierwsza kopia witryny Narodowej Galerii Sztuki Zachęta, dostępna w Wayback Machine, pochodzi z lutego 2002 roku i zawiera puste miejsce po animacji flashowej. Nie da się z tej kopii odczytać niczego, na dodatek została ona zrobiona na długo po premierze strony - strona Zachęty powstała nie później niż w 1996 roku, a jej opracowanie wzięli na siebie pracownicy i pracowniczki Działu Wydawnictw.

Czy brak kopii sprzed 2002 oznacza, że pierwsza wersja tej strony została utracona? Niekoniecznie. Pewnym rozwiązaniem jest zwrócenie się bezpośrednio do instytucji. Uruchomić to może jednak dość skomplikowany i długotrwały proces motywowania, tłumaczenia i wyrażania najrozmaitszych zgód, a poszukiwania mogą ostatecznie nie dać żadnego efektu.

Szukając historycznych witryn skorzystać można z płyt CD, dołączanych w latach 90. i 00. do czasopism komputerowych. W okresie, który interesuje mnie najbardziej (lata 1996-2001) dominuje - nie tylko w Polsce - wdzwaniany dostęp do Internetu (dial-up). Połączenia modemowe są powolne i kosztowne. Chociaż prasa tego czasu mówi o “surfowaniu” po Internecie, faktycznie są to głównie punktowe odwiedziny wybranych stron. Nawet pocztę pisze się offline, a połączenie wykorzystuje wyłącznie do jej wysłania i pobrania maili, które w międzyczasie trafiły na skrzynkę. W takich warunkach dostęp offline do całych witryn jest sporą oszczędnością czasu i pieniędzy.

W tym samym czasie magazyny komputerowe takie jak Chip, Magazyn Internet, WWW czy Magazyn Enter sprzedawane są z płytami CD, na których umieszcza się nie tylko testowe i pełne wydania programów komputerowych, ale też spisy treści czy archiwa wydań papierowych, prace demoscenowe czy właśnie wybrane witryny Webu.

Z Internet Archive ściągnąłem obraz płyty CD z Magazynu WWW z marca 1999 roku. W katalogu głównym płyty znajduje się plik exe do odpalenia prezentacji zawartości, nie chciało mi się jednak go uruchamiać (mam Ubuntu), dlatego postawiłem serwer lokalny i wyświetliłem w przeglądarce adres pliku /index.htm - nawigacja po zawartości płyty możliwa jest za pomocą zwykłych stron html.

Na jednej z podstron z części OFF-LINE znaleźć można informację o zasadach zgłaszania własnych witryn:

Na każdym CD umieszczamy wiele stron off-line i hobbystycznych na różne tematy. Wśród nich są strony wyróżniające się grafiką, porywające pod względem treści, fachowe i całkiem na luzie - jednym słowem, każda z nich ma w sobie coś, co czyni ją wyjątkową. Chciałbym podkreślić, że nie szukamy stron perfekcyjnych pod każdym względem. Chodzi o to, żeby strona miała w sobie to coś.

Jedną z witryn umieszczonych na płycie jest witryna Zachęty. Niestety trudno ją dokładnie datować - płyta jest z września 1999 roku, więc strona nie może być późniejsza, w samej treści nie da się jednak znaleźć żadnych wskazówek, podobnie w kodzie źródłowym. Na pewno nie można sugerować się spisem wystaw - nie wiadomo, czy dodawane były na bieżąco, czy w momencie publikacji strony umieszczono tam informacje o historycznych wystawach. Datowanie starych stron bywa zdecydowanie łatwiejsze w Wayback Machine i innych archiwach Webu, chociaż nawet tam natknąć się można na duże nieścisłości czasowe.

W porównaniu z Wayback Machine, dużą przewagą kopii rozpowszechnianych na płytach CD dodawanych do magazynów komputerowych jest przede wszystkim kompletność witryny. Redaktorzy Magazynu WWW wymagają na przykład, żeby każda witryna umieszczana na płycie miała sprawdzone wszystkie linki wewnętrzne, a nawet sugerują, żeby przygotować odpowiednią, offline’ową wersję specjalnie na tę okazję. Co znowu otwiera problem różnic między tym, co mamy na płycie, z tym, co było dostępne online - z punktu widzenia historyka to dość istotna sprawa.

Płytę z 1999 roku warto sprawdzić nie tylko dla archiwalnej witryny Zachęty (gdzie znaleźć można fotografie dokumentujące wystawy z lat 90.) - znalazła się tam także kopia witryny poświęconej Andrzejowi Sapkowskiemu:

Magazyn WWW (marzec 1999), dostępny w zbiorach Wayback Machine

Założyłem tego bloga przy okazji pracy nad doktoratem na temat historii polskiego wczesnego Webu (1996-2001). Przygotowuję go w ramach projektu humanistyka cyfrowa w IBL PAN/WH UW. Przy okazji trafiam na materiały, które nie zmieszczą się do tekstu naukowego, ale chciałbym je gdzieś zatrzymać i pokazać. Po to właśnie jest ten blog - może temat polskiego cyfrowego dziedzictwa kogoś jeszcze zainteresuje.

Zrobiłem kilka podstawowych założeń:

• blog koncentruje się na World Wide Web, chociaż na pewno będę przywoływał też inne usługi internetu;
• interesujący mnie okres to lata 1993 (pierwsza polska strona WWW) - 2006 (Google na pierwszym miejscu wśród najpopularniejszych stron w Polsce);
• to nie będzie kolejna strona o nostalgii za latami 90. - interesuje mnie raczej podejście historyczne, na pewno nie wyłącznie emocjonalne;
• równolegle do bloga prowadzę profil na Instagramie - jeśli szukasz źródeł nostalgii i dawnej estetyki, to właśnie tam możesz je znaleźć;
• oprócz notek na temat tego “jak było”, pojawią się tu notki na temat tego jak badać stary Internet;
• nie interesuje mnie SEO, chętnie linkuję wszystkie źródła;
• nie będzie komentarzy - jeśli znajdziesz tu jakiś błąd, nieścisłość albo przekłamanie, daj znać proszę mailowo;
• prowadzenie bloga w 2023 jest skazane na porażkę, ale przecież wszyscy jesteśmy skazani na porażkę.

Więcej informacji o tym, co robię na co dzień, można znaleźć na mojej stronie domowej.

Jeśli chcesz zwrócić uwagę na błąd faktograficzny, wskazać ciekawe źródła i opracowania albo zaproponować temat notki, proszę daj znać. Możemy razem odkrywać historię wczesnego polskiego Webu (web96@wilkowski.org).

Gif dołączony do tej notki pochodzi z maja 2000 roku.